Διαφορετικοί ερευνητές ταξινομούν τα συναισθήματα ελαφρώς διαφορετικά:
Του Paul Ekman η πιο πρόσφατη έρευνα (Ekman: 2011) αναγνωρίζει επτά βασικά συναισθήματα (θυμός, έκπληξη, απέχθεια ,απόλαυση, φόβος, λύπη και ικανοποίηση). Ενώ αρχικά η ταξινόμηση του περιλάμβανε έξι βασικά συναισθήματα, σε αυτή την διαδικασία πρόσθεσε ένα ακόμα βασικό συναίσθημα – την απέχθεια).
Ο Robert Plutchik (Plutchik: 1962) εισηγείται οκτώ βασικά συναισθήματα (θυμό, αναμονή, χαρά, εμπιστοσύνη, φόβο, έκπληξη, λύπη, και απέχθεια), τα οποία αντιπροσωπεύονται στο δημοφιλή του τροχό των συναισθημάτων. Ερευνητές στο Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης αναγνωρίζουν τέσσερις κατηγορίες συναισθημάτων (χαρά, λύπη, φόβος/έκπληξη, και απέχθεια/θυμό).
Κάθε αρχικό συναίσθημα έχει ένα ξεχωριστό σκοπό και λειτουργία και μπορεί να είναι ή προσαρμοστικό (υγιές) ή δυσπροσάρμοστο (μη υγιές), όπως φαίνεται στον πιο κάτω πίνακα.
Ο όρος «αρχικά συναισθήματα» (Damasio, 1994, 131-134) αναφέρεται σε συναισθήματα που υποτίθεται ότι είναι έμφυτα. Αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης για να υποστηρίξουν τη συμπεριφορά γρήγορης και αντιδραστικής απόκρισης σε περίπτωση άμεσου κινδύνου, δηλαδή βασικές συμπεριφορικές τάσεις απόκρισης, όπως συμπεριφορές «φυγή-ή-μάχη».
Από νευροεπιστημονική άποψη, «εξαρτώνται από το μεταιχμιακό κύκλωμα, με την αμυγδαλή και το πρόσθιο κύκλωμα να είναι οι κύριοι παίκτες» (Damasio, 1994, 133).
Τα αρχικά (ή βασικά)συναισθήματα είναι οι πιο θεμελιώδης και άμεσες αρχικές αντιδράσεις σε ένα γεγονός ή μια κατάσταση (π. χ. η βίωση λύπης η οποία ακολουθείται από απώλεια ή φόβο όταν αντιλαμβανόμαστε μία απειλή).
Αρχικά συναισθήματα-Χαρακτηριστικά:
Ο φόβος είναι ένα ισχυρό συναίσθημα που παίζει σημαντικό ρόλο στην επιβίωση – απόκριση μάχης ή φυγής.
Πολλές μελέτες fMRI (Λειτουργικός Μαγνητικός Συντονισμός) ) υποστηρίζουν ότι η αμυγδαλή είναι το πιο σημαντικό καταφύγιο σε μία αντίδραση φόβου. (LeDoux, 1998).
Αρκετές πτυχές της επεξεργασίας του φόβου έχουν αποδοθεί στην αμυγδαλή:
Ο θυμός μπορεί να είναι ένα ιδιαίτερα ισχυρό συναίσθημα, που χαρακτηρίζεται από αισθήματα εχθρότητας, ταραχής, απογοήτευσης και ανταγωνισμού προς τους άλλους.
Όπως ο φόβος, ο θυμός μπορεί να παίξει ρόλο στην απόκριση μάχης ή φυγής του σώματός σας.
Ο τροχιακός μετωπιαίος φλοιός είναι η θέση του θυμού, λόγω της σχέσης του με το θήραμα.
Πολλές μελέτες fMRI υποδηλώνουν ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ του μετωπιαίου φλοιού και της αμυγδαλής εμπλέκεται στη ρύθμιση του θυμού (Coccaro et al, 2007; Fulwiler et al, 2012).
Η δραστηριότητα της Αμυγδαλής σχετίζεται με την έναρξη του φόβου, ενώ ο κογχομετωπιαίος φλοιός σχετίζεται με την εξαφάνιση του φόβου (Milad and Rauch, 2007; Siep et al., 2018).
Λύπη: είναι ένα συναίσθημα που προκαλείται από την απώλεια και την ανικανότητα (Motoki and Sugiura, 2018), ή σχετίζεται με την αποτυχία να αποκτήσεις αυτό που θέλεις (ανταμοιβή), ή τιμωρία να πάρεις επιβλαβής πράγματα (Gu et al., 2016).
Ο πρόσθιος περιφερικός φλοιός (ACC) σχετίζεται με τη θλίψη (Godlewska et al., 2018; Ramirez-Mahaluf et al, 2018a,b). Το ACC συνδέεται επίσης με τη θλίψη λόγω του ρόλου του στα δεινά. Πολλές μελέτες έχουν υποδείξει ότι το ACC εμπλέκεται επίσης στον πόνο ή την ταλαιπωρία και την κατάθλιψη (Taylor et al, 2018).
Το νόημα της ανθρώπινης ζωής συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με το κυνήγι της ευτυχίας.
Υπάρχουν δυο διαφορετικές αντιλήψεις: Η ηδονική ευτυχία και η ευδαιμονική ευτυχία (Simeng Gu, et al, 2019).
Τα χαρούμενα γεγονότα και από τα δύο είδη ενεργοποιούν τον κοιλιακό προμετωπιαίο φλοιό (συμπεριλαμβανομένου και του τροχιακού μετωπιαίου φλοιού) (Kringelbach, 2005).
Σε ένα πείραμα λειτουργικής απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (fMRI), οι Rolls et al. (2008) διαπίστωσαν ότι οι ενεργοποιήσεις στον κοιλιακό προμετωπιαίο φλοιό, τον κυκλικό φλοιό και το κοιλιακό ραβδωτό σώμα συσχετίστηκαν με τη θετική ηδονική κατάσταση.
Το αίσθημα της απέχθειας βιώνεται τυπικά σαν ένα αίσθημα αποστροφής το οποίο προκαλείται από επιθετικά ερεθίσματα είτε από φυσική ή ηθική άποψη.
Δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στους νευροεπιστήμονες σχετικά με την περιοχή του εγκεφάλου η οποία ευθύνεται στην επεξεργασία της απέχθειας όπως και για την ίδια την φύση του ίδιου του αισθήματος.
Μερικοί ερευνητές υπερασπίζονται την άποψη ότι η νησίδα είναι ο τόπος επεξεργασίας της απέχθειας και ότι διαφέρει από τον θυμό και τον φόβο, ενώ άλλοι, με βάση τη μετα-ανάλυση των δεδομένων απεικόνισης, διαπίστωσαν ότι η πρόσθια νησίδα δεν είναι πιο ενεργή κατά την επεξεργασία της απέχθειας από κατά την διάρκεια της επεξεργασία άλλων συναισθημάτων, όπως ο θυμός (Wager et al, 2007; Oaten et al, 2018a,b).
Το αίσθημα της έκπληξης προειδοποιεί το άτομο από οποιεσδήποτε παρεκκλίσεις από προσμονές, ανεξάρτητα από την αξία του αποτελέσματος. (Litt et al., 2011; Fouragnan et al., 2018).
Σύμφωνα με μετα-αναλύσεις μελετών fMRI, οι περιοχές του εγκεφάλου που προκαλούνται από έκπληξη είναι κυρίως υποφλοιώδεις, συμπεριλαμβανομένης της αμυγδαλής και του ραβδωτού σώματος, καθώς και ορισμένες περιοχές του φλοιού, όπως ο κοιλιακός προμετωπιαίος φλοιός και ο κυκλικός φλοιός (Behrens et al, 2009; Bartra et al. , 2013).