Jak uwaga działa w mózgu?

(...) możliwe jest teraz postrzeganie uwagi znacznie bardziej konkretnie jako układu narządów, z własną funkcjonalną anatomią oraz własną ewolucją i rozwojem. System ten można dalej podzielić na co najmniej trzy sieci składowe.

– Posner (2012:1-2)

Nie ma jednego miejsca w mózgu odpowiedzialnego za uwagę. Bardziej popularna literatura często odnosi się do formatio reticularis w pniu mózgu, ale jest to neuromyth (Churches 2017:47; Kolb & Whishaw 2021:66). Uwaga obejmuje kilka obszarów korowych i podkorowych w naszym mózgu, jak pokazano na rysunku 1. Obszary te tworzą sieci, z których każda odpowiada za inny aspekt uwagi.

W 1949 roku Guiseppe Moruzzi i Horace Mongoun stymulowali elektrycznie ten obszar u znieczulonych kotów. Stymulacja spowodowała przebudzenie wzorca aktywności elektrycznej w korze mózgowej kotów. Badacze doszli do wniosku, że funkcją formacji siatkowatej jest kontrolowanie snu i czuwania oraz utrzymywanie "ogólnego pobudzenia" lub "świadomości". W rezultacie formacja siatkowata stała się znana jako siatkowaty układ aktywujący. Uszkodzenie tego obszaru może skutkować trwałą utratą przytomności.

– Kolb & Whishaw (2021:66)

Trzy sieci uważności

Michael Posner (1998, 2012), jeden z wiodących na świecie neuronaukowców zajmujących się tematem uwagi, wyróżnia trzy sieci uważności. Każda z tych sieci jest odpowiedzialna za inne procesy uwagi:

  • Sieć alertów (kiedy): ta sieć jest odpowiedzialna za osiągnięcie i utrzymanie wysokiej wrażliwości na przychodzące informacje
  • Sieć orientacyjna (co): ta sieć jest odpowiedzialna za wybór informacji istotnych dla zadania
  • Sieć uwagi kierownictwa (jak): Sieć ta reguluje odpowiednie przetwarzanie dla danego zadania i monitoruje jego wykonanie.

Funkcja Alarmowa

Współaktywne struktury mózgu: 

    • miejsce sinawe (pień mózgu) 
    • frontal and parietal cortex

Modulator: Norepinefryna

 

Funkcja Orient

Współaktywne struktury mózgu: 

    • kora ciemieniowa górna 
    • połączenie skroniowo-ciemieniowe
    • kolanka górne (pień mózgu)

Modulator: Acetylocholina

 

Funkcja Uwaga wykonawcza

Współaktywne struktury mózgu: 

    • ACC
    • wyspa (część przednia)
    • zwoje podstawy mózgu (przedczołowe)

Modulator: Dopamina

Powszechnie uważa się, że alarmowanie, orientacja i kontrola wykonawcza są względnie niezależnymi aspektami uwagi, które są powiązane z odrębnymi obszarami mózgu. Jednak badania neuroobrazowe nie dostarczyły jeszcze dowodów na anatomiczną odrębność tych trzech aspektów uwagi u tych samych osób wykonujących to samo zadanie.

– Fan et al. (2005:471)

Chociaż każda sieć uwagi ma swoją specyficzną funkcję i obejmuje różne struktury mózgu i neuroprzekaźniki, te trzy sieci współdziałają ze sobą w celu wspierania uczenia się (Callejas, Lupiánez & Tudela, 2004). Uczenie się może być zaburzone, jeśli którakolwiek z nich nie jest zsynchronizowana (Fan et al., 2009; Fan et al., 2005; Raz & Buhle, 2006). Brak snu (Mitru et al., 2002), trudności w określeniu, co jest istotną informacją, a co nie, lub niezdolność do "oparcia się" rozproszeniom (Levine, 2002) mogą powodować problemy z uwagą i uczeniem się.

Immordino-Yang (2011) odkrył, że czas skupienia uwagi danej osoby na danym bodźcu jest bezpośrednio związany z rodzajem i poziomem doświadczanego afektu. Oznacza to, że gdy jesteśmy zainteresowani lub cieszymy się daną sytuacją, będziemy zmotywowani do kontynuowania aktywności i będziemy uczyć się szybciej i z mniejszym oporem, niż gdybyśmy mieli do czynienia z nieprzyjemną aktywnością, która sprawiła, że czuliśmy się źle, znudzeni, przestraszeni, sfrustrowani lub zagrożeni.

– Tokuhama-Espinosa (2014:125)

Nature or nurture?

Donald Hebb (1949) początkowo uważał, że większość sieci złożonych funkcji, takich jak uwaga, rozwija się głównie poprzez doświadczenie. Ostatnie badania wydają się jednak pokazywać, że te sieci uwagi mają wspólną architekturę u poszczególnych osób, a zatem muszą być zakodowane w naszym DNA (Fan i in., 2001; Posner, 2011:25). Indywidualne różnice w wydajności sieci uwagi można wyjaśnić zmiennością genetyczną. Nie każdy jest równie dobry w skupianiu uwagi i nie każdy może skupić swoją uwagę na informacjach przez taki sam czas. Michael Posner opracował Test Sieci Uwagi w celu zbadania różnic w trzech sieciach uwagi u dorosłych i dzieci (Fan et al., 2002; Posner & Rothbart, 2005).

pl_PLPolish